KALENDARIUM

    O dawnym znaczeniu Pyzdr świadczy najlepiej niżej podany wykaz ważniejszych wypadków i wydarzeń zanotowanych w historii miasta:

     Rok 1186 - dnia 8 maja 1186 r. bawi w Pyzdrach Mieszko książę polski i stąd wydaje akt dla klasztoru w Lądzie. Jest to Mieszko III zwany Starym, Książę dzielnicy  wielkopolskiej. Wielkopolska znana była w tych czasach jako "Polska" dopiero w XIII w. nazwa ta przeszła na całe państwo.

     Rok 1232 - już na początku XIII w. Pyzdry są stolicą powiatu, czyli ziemi pyzderskiej (terra pisdrensis), którą w r.1232 zajął Henryk Brodaty, wraz z ziemią poznańską, kaliską i średzką.

     Rok 1253 - Przemysław I, książę wielkopolski, w r.1253 zawarł z bratem Bolesławem umowę w Gieczu, mocą której ustąpił mu dobrowolnie grody wielkopolskie: Gniezno, Kalisz, Pyzdry, Rudę, Śrem, Bnin, Biechów, Pobiedziska i Klecko.

Wielkopolska została podzielona na dwa księstwa: Księstwo Poznańskie i Księstwo Kaliskie.

     Rok 1257 - Pyzdry wcześnie otrzymały prawo niemieckie czyli samorząd miejski. "Andreas advocatus de Pyzdr" występuje w dokumentach z roku 1257 i 1262.

     Rok 1264 - Bolesław Pobożny, książę kaliski, pierwszy z książąt polskich, wydaje Żydom wielki przywilej zapewniający im bezpieczeństwo życia, mienia i wiary oraz pozwalający im na "zupełny" wolny handel wszystkimi towarami. Ludność żydowska zaczyna w większej ilości osiedlać się w Pyzdrach.

     Rok 1265 - arcybiskup gnieźnieński Jan w r.1265 dokonuje w Pyzdrach konsekracji Falenty, dziekana gnieźnieńskiego na biskupa poznańskiego. Falentę popierał książę kaliski, Bolesław i  żona jego Helena, podczas gdy kapituła wybrała niejakiego Pietrzyka, proboszcza katedralnego, a papież Klemens IV, do którego strony opierające się udały oddał biskupstwo swemu kapelanowi Mikołajowi. Mikołaj biskupstwa jednak nie otrzymał. Miasto już w tych czasach musiało być bardzo ważnym ośrodkiem religijnym w Wielkopolsce, bo nie w Poznaniu, Gnieźnie czy Kaliszu odbyła się konsekracja, lecz w Pyzdrach.

     Rok 1277 - Franciszkanie polscy zakładają w r.1277 swój konwent w Pyzdrach i budują klasztor.

     Rok 1283 - Przemysław II, książę wielkopolski uwalnia mieszczan pyzdrskich od opłaty myta w obrębie księstwa.

     Rok 1290 - w Pyzdrach powstaje szpital przy kościele Św.Ducha, fundowany w r.1290 przez ks. Przemysława II.

     Rok 1291 - Przemysław, ks. wielkopolski, bawiąc w  Pyzdrach w r.1291 poleca Henrykowi "civi de Pisdri" osadzić wieś Wrąbczyn na prawie niemieckim, według prawa "civitatis Pisdrensis".

     Rok 1296 - dnia 3 lutego 1296r. król Przemysław II wydaje w Pyzdrach akt dla klasztoru w Lubiniu.

     Rok 1297 - król Władysław Łokietek w r.1297 nadaje rzeźnikom pyzderskim specjalne przywileje na wolny handel mięsa.

     Rok 1297 - w Wielkopolsce zagnieździły się rabunki i łotrostwa, których Władysław Łokietek sam opanować nie umiał. Uciekł się Łokietek do pomocy znaczniejszych miast wielkopolskich, pozwalając w r.1297 Poznaniowi, Kaliszowi i Pyzdrom  ścigać i karać łotrzyków grasujących po kraju.

     Rok  1302 - za rządów czeskich w Polsce grasowały po drogach bandy rozbójników ze stanu rycerskiego, które czyhały na karawany kupieckie. Za pozwoleniem radcy wielkopolskiego z ramienia Czech, Fryderyka, zebrali się w Pyzdrach dnia 26 lutego 1302 roku rajcy czterech największych miast Wielkopolski, a mianowicie - Poznania, Kalisza, Gniezna i Pyzdr, w celu zawarcia związku i powzięcia uchwał dla ukrócenia rozbojów i wspólnej działalności w ściganiu rozbójników i podpalaczy.

     Jest to pierwszy historyczny związek miast w Polsce. Że związek taki powstał w Pyzdrach, jest dowodem wielkiego znaczenia miasta w wiekach średnich.

     Rok 1304 - gdy Władysław Łokietek z końcem 1304 roku rozpoczął walkę z Czechami o odebranie ziem polskich, Pyzdry pierwsze z ważniejszych miast księstwa kaliskiego oświadczyły się po jego stronie.

     Rok 1306 - kiedy po śmierci króla czeskiego, Wacława III, Henryk Głogowski, dziedzic królestwa polskiego wkroczył do księstwa kaliskiego, Pyzdry otworzyły mu swe bramy, za co potwierdził 26 sierpnia 1306 roku przywileje nadane miastu przez Bolesława Pobożnego i króla Przemysława II, oraz zezwolił miastu na założenie trzech wsi na prawie niemieckim i uwolnił je i miasto Pyzdry na lat sześć od wszelkich opłat i ciężarów.

     Henryka powołali na tron Wielkopolanie w 1305 roku po śmierci Wacława II, króla czeskiego i polskiego. Był on synem Konrada Głogowskiego i Salomei, córki Władysława Odonicza, i jemu Przemysław II testamentem przekazał tron polski. Henryk zajął całą Wielkopolskę i jako spadkobierca Przemysława tytułował się dziedzicem Królestwa Polskiego.

     Rok 1307 - w roku 1307 Zacharyasz rektor kościoła św.Krzyża pod miastem, Andrzej - wójt i Nydos - bednarz w Pyzdrach sprzedają młyn zw. "Postimole" Nyclonowi Molchuz. Obecni aktowi "conburgenses" noszą same niemieckie nazwiska. Akt był podpisany przez Piotra Leyze "Pisdrensis scole ed notaria rectorem".

     Rok 1309 - w roku 1309 Pyzdry zakupiły wieś Bieniowice i zostały właścicielem rozległych lasów.

     Rok 1314 - dnia 19 sierpnia 1314 r. Władysław Łokietek bawi w Pyzdrach i za zgodą towarzyszących mu baronów nadaje miastu, w nagrodę za jednomyślnie okazaną mu wierność i stałość, cztery wsie i młyn.

     Rok 1318 - w Pyzdrach wielki zjazd. Zjednoczywszy większość ziem polskich w swych rękach, postanowił Władysław Łokietek koronować się na króla polskiego. W tym celu zwołał zjazd duchowieństwa i dostojników polskich do miasta Pyzdr. Zjazd odbył się 29 czerwca 1318 roku, na którym uchwalono wysłać poselstwo do papieża, Jana XII, z uroczystą prośbą o zezwolenie na koronację Łokietka - na którą papież zezwolił.

     Rok 1324 - Król Władysław Łokietek w 1324 roku poleca Janowi, biskupowi poznańskiemu, ażeby "perhomines suos... duxerit reformadum" (dla podniesienia miasta z upadku przez użycie odpowiednich środków) odbudować zniszczone wojnami miasto Pyzdry.

     Rok 1331 - Krzyżacy niszczą miasto. W historycznym napadzie na Wielkopolskę w 1331 roku Krzyżacy dotarli aż do Pyzdr, gdzie starali się uchwycić królewicza Kazimierza. W bitwie pod Pyzdrami wojska polskie poniosły dotkliwą klęskę, Krzyżacy podstępem zdobyli miasto, które obrabowali i spalili. Ocalał tylko kościół parafialny, z którego jednakże Krzyżacy zabrali niezwykle cenny i cudami słynący obraz N.P.Maryi.

     Rok 1333 - Kazimierz Wielki wcześnie odbudował zniszczone przez Krzyżaków miasto. Już w roku 1333 wystawił w Pyzdrach zamek z kamienia i cegły, i całe miasto ufortyfikował i otoczył obronnymi murami, a mieszkańcom ułatwił swobodny handel z Toruniem.

     Rok 1341 - Król Kazimierz, bawiąc w Pyzdrach 14 października 1341 r., nadaje Jakubowi, synowi Hermana de Grinbarc, trzecią część młyna pod miastem.

     Rok 1345 - dnia 6 września 1345 r., w czasie wojny polsko-czeskiej  o Śląsk, Król Kazimierz Wielki zawiera w Pyzdrach ugodę z ks. Świdnickim Bolesławem, działającym w imieniu króla czeskiego, Jana Luksemburskiego, na mocy której przyszło do zawieszenia broni i zakończenia wojny między Polską a Czechami.

     Rok 1346 - za panowania Kazimierz Wielkiego odbyło się w całej Polsce tylko 5 wieców - jeden z nich w Pyzdrach. Gdy w roku 1346 Kazimierz Wielki wydał swe własne statuty, czyli przepisy prawne, na wiecu w Wiślicy ogłoszono statut dla Małopolski, a na wiecu w Pyzdrach, odbytym dnia 6 czerwca 1346 roku, ogłoszono statut dla Wielkopolski.

     Rok 1350 - w roku 1350 król Kazimierz wielce się "rozsrożył na złoczyńców", którzy uniemożliwiali życie spokojnym obywatelom, i poparł konfederację miast wielkopolskich Poznania, Pyzdr i Kalisza - polecając im wspólnie działać i tępić zbójców i złoczyńców wszelkiego stanu i zawodu.

     Rok 1364 - gdy w roku 1364 Kazimierz Wielki ustanowił najwyższy sąd miejski dla Wielkopolski, z uchyleniem apelacji do Magdeburga i Hali, Pyzdry zostały zaliczone do sześciu miast wielkopolskich, których delegaci mieli takowy stanowić.

     We wrześniu 1364 roku odbył się w Krakowie kongres monarchów. W przejeździe na ten historyczny kongres bawią w Pyzdrach cesarz niemiecki Karol IV, król cypryjski Piotr Lusignana i wiele książąt i dygnitarzy świeckich i duchownych.

     Rok 1382 - w roku 1382, przy końcu rządów Ludwika Węgierskiego, wojska węgierskie zajęły miasto Pyzdry i zamek na rzecz zięcia królewskiego i następcy tronu, Zygmunta Luksemburczyka, margrabiego brandenburskiego.

     Rok 1383 - kiedy po śmierci Ludwika w roku 1382 zapanowało w Polsce bezkrólewie, szlachta wielkopolska w roku 1383 zawarła w Pyzdrach konfederację z miastem Poznaniem dla obrony praw do tronu królewny Marii, wnuczki Władysława Łokietka.

     W Wielkopolsce wybuchła wojna domowa, znana w historii jako walka Nałęczów z Grzymalitami. Nałęcze obawiali się króla cudzoziemca i popierali na tron polski księcia mazowieckiego - Ziemowita. Nienawidzili oni Dormata z  Pierzchna, starostę wielkopolskiego z rodu Grzymalistów i zagorzałego zwolennika Węgrów, którego Elżbieta Łokietkówna matka Ludwika Węgierskiego, na starostwie osadziła wbrew opozycji Wielkopolan, a szczególnie Nałęczów.

     Bartosz z Odolanowa i wojewoda poznański Wincenty z Kępy, z rodu Nałęczów, oblegli miasto Pyzdry, które po czterodniowym oporze otworzyło swe bramy - zamek zaś  trzymał się jeszcze trzy dni.

     Kronikarz Janko z Czarnkowa, podkanclerz i archidiakon gnieźnieński, opowiada, że podczas oblężenia miasta Pyzdr w roku 1383 przez stronników księcia mazowieckiego Ziemowita, puszkarz Bartosza Kosteckiego wystrzałem działa przebił dwie bramy miejskie o przyprawił o śmierć Mikołaja plebana z Biechowy, który stał na placu miejskim przypatrując się bitwie. Skutkiem tego poddała się załoga, uzyskawszy wolne dla siebie wyjście z armatą, końmi i wszystkimi rzeczami.

     Jak widać z tego, armata - "wielka strzelba" - była już w użyciu po obu stronach przy oblężeniu miasta Pyzdr w 1383 roku. Według Glogera, jest to pierwsza wzmianka o armacie w historii polskiej artylerii. Pociski były kamienne. Po zdobyciu miasta Pyzdr w roku 1383 szlachta wielkopolska zawarła w Pyzdrach konfederację rycerstwa i trzech miast wielkopolskich - Poznania, Kalisza i Pyzdr - przeciw staroście wielkopolskiemu Damaratowi.

     Rok 1390 -  dnia 3 listopada 1390 r. król Władysław Jagiełło odbywa w Pyzdrach zjazd i zawiera przymierze polityczne z książętami pomorskimi Warcisławem i Bogusławem, w celu odciągnięcia ich od Krzyżaków. W akcie wystawionym w Pyzdrach, książę pomorski, Warcisław, zeznaje że bracia jego Bogusław i Branin, książęta na Szczecinie i Kołobrzegu, złożyli królowi Władysławowi Jagielle hołd jako lennicy Korony Polskiej.

     Rok 1410 - Władysław Jagiełło funduje w Pyzdrach dom przytułku dla starców i kalek.

     Rok 1434 - rajcy miasta Pyzdr biorą udział w elekcji króla Władysława Warneńczyka. Kiedy po śmierci Władysława Jagiełły małoletni Władysław III Warneńczyk obejmował rządy, to w przywileju koronacyjnym z 1434 roku stwierdza fakt, że na tron został wybrany nie tylko przez dostojników państwowych, magnatów i rycerstwo, lecz  również przez miasta polskie, jak Kraków, Poznań, Lwów, Sandomierz, Lublin, Kalisz..., Pyzdry.

     Rok 1519 - kościół parafialny w Pyzdrach zostaje wzniesiony przez Jana Lubrańskiego, biskupa poznańskiego, do stopnia kolegiaty, przy której osadzono mansjonariuszy.

     Kolegiata, to kościół specjalnie uprzywilejowany przez papieża, przy którym znajduje się święte zgromadzenie kanoników, bez miejscowego biskupa. Mansjonariusze to zakonne zgromadzenie księży.

     Rok 1562 - Pyzdry zostają miejscem "okazowania" dla województwa kaliskiego. Na sejmie w Piotrkowie w roku 1562 uchwalono, że wojewodowie miejsca do okazowania i one w głównych miastach publikować mają... "ażeby każdy stanął, jako na ważną pospolitą powinien". Zarazem do okazowania miejsca województwom naznaczono: województwu krakowskiemu u Krakowa, województwu poznańskiemu u Poznania i województwu kaliskiemu u  Pyzdr.

     Okazowanie to popis wojenny szlachty, jako stanu rycerskiego, dla okazowania gotowości i rynsztunku do obrony krajowej.

     Rok 1633 - król Władysław IV zatwierdza ustawę bractwa strzeleckiego w Pyzdrach.

     Rok 1655 - po haniebnej kapitulacji wojewody poznańskiego, Krzysztofa Opalińskiego, i wojewody kaliskiego Andrzeja Grudzińskiego wobec Szwedów pod Ujściem, wojska szwedzkie zajmują miasto Pyzdry. Pod miastem stanął obozem generał szwedzki Wrangiel.

     Rok 1699 - Pyzdry "zasłynęły" szeroko z procesów o czary, kiedy sąd wójtowski "Jego Królewskiej Mości miasta Pyzdr" skazał cztery czarownice, "aby były na stosie ogniem spalone".

     Rok 1704 - w czasie wojny północnej ze Szwecją w którą wplątał Polskę August II, szlachta wielkopolska  zawiązała w Pyzdrach konfederację pod marszałkiem Piotrem Broniszem, starosta pyzderskim, dla popierania Augusta II i przeciw Szwedom. W Wielkopolsce przyszło do wojny domowej między stronnikami Augusta II a zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego. Po krwawej i zaciętej bitwie pod Pyzdrami w roku 1704, wojska Jana Grudzińskiego, zwolennika Leszczyńskiego, splądrowały i zrabowały całe miasto, a okoliczne wsie do Pyzdr należące tak zniszczyły i spaliły, że została "tylko ziemia i woda".

     Rok 1768 - wielki pożar, jaki nawiedził Pyzdry, zniszczył całe miasto prawie kompletnie. Z  kościołów, budynków publicznych i domów pozostały tylko gołe mury.

     Rok 1793 - w drugim rozbiorze Polski Pyzdry dostają pod panowanie Prus.

     Rok 1807 - wielki pożar niszczy miasto Pyzdry.

     Rok 1814 - pożar ponownie niszczy miasto Pyzdry.

     Rok 1815 - na Kongresie Wiedeńskim włączono Pyzdry do nowo utworzonego Królestwa Polskiego, złączonego z cesarstwem rosyjskim.

     Rok 1832 - po upadku powstania listopadowego rząd rosyjski zniósł odrębność Królestwa Polskiego i uznał je za składową część Rosji.

     Rok 1837 - województwa w Królestwie zniesiono; województwo kaliskie zostaje gubernią kaliską.

     Rok 1844 - nowa reorganizacja Królestwa. Powiat pyzderski zostaje zniesiony, a miasto Pyzdry przyłączone do nowo utworzonego powiatu słupeckiego.

     Rok 1863 - w czasie powstania styczniowego generał Edmund Taczanowski wkracza do Królestwa z oddziałem powstańców z Poznańskiego i w bitwie pod Pyzdrami, dnia 29 kwietnia 1863 roku, odnosi nad Moskalami świetne zwycięstwo.

     Rok 1864 - rząd rosyjski kasuje i  zamyka klasztory franciszkańskie w Królestwie. Klasztor franciszkański w Pyzdrach zostaje zamknięty, a Franciszkanie z Pyzdr wygnani.

     Rok 1867 - następuje nowa reorganizacja Królestwa Polskiego. Pyzdry tracą charakter miasta - zostają tylko gminą i parafią.